Platform Kooperatifleri Konsorsiyumu tarafından, İhtiyaç Haritası’nın ev sahipliğinde düzenlenen “Kooperatifçilikte Yapay Zekâ” toplantısı, dünyanın farklı ülkelerinden ve ülkemizden akademisyenleri, kooperatif liderlerini ve teknoloji uzmanlarını 11–14 Kasım 2025 tarihlerinde İstanbul’da bir araya getirdi. Toplantıda Platform Kooperatifleri Konsorsiyumu Başkanı Prof. Dr. Trebor Scholz ve Cooperatives Europe Başkanı Giuseppe Guerinibirer açılış konuşması katılarak önemli değerlendirmelerde bulundu. Dört gün süren etkinlikte, kooperatif modelinin dijital dönüşüm süreçleri, yapay zekâ uygulamalarının toplumsal faydaya etkileri, veri güvenliği, platform ekonomilerinde adil çalışma koşulları ve yapay zekânın kooperatif işletme modellerine entegrasyonu gibi konular ele alındı.

Yapay zekâ, kooperatif değerlerini güçlendirmek için kullanılmalı

Toplantının açılışında konuşan Prof. Dr. Trebor Scholz, yapay zekânın kooperatifçilik ilkeleriyle uyumlu bir şekilde yönlendirilmesi gerektiğini vurguladı. Scholz, “Teknoloji tek başına bir amaç değil; toplumsal faydayı artıracak bir araçtır. Yapay zekânın demokratik, şeffaf ve katılımcı süreçlerle geliştirilmesi, kooperatif modelini güçlendirecektir,” dedi.

Avrupa’dan Başkan Guerini’nin mesajı: Dijital dönüşümde kooperatifler aktif rol almalı

Cooperatives Europe Başkanı Giuseppe Guerini, Avrupa’daki kooperatiflerin dijital ekonomideki fırsatlara hazırlıklı olması gerektiğini belirtti. Gearini, “Yapay zekâ alanındaki gelişmeler, kooperatiflerin rekabet gücünü artırabilir. Ancak bunun için etik ilkelerin korunması ve üyelerin teknolojiye erişiminin desteklenmesi şarttır,” ifadelerini kullandı.

Etkinliğe ABD, Almanya, Kanada, İspanya, Arjantin, Meksika, Nijerya, Tunus, Brezilya, Bengaldeş, Hindistan, Tayland, Rusya, Japonya, İspanya, İtalya, Yunanistan, Güney Kore ve birçok ülkeden 40 araştırmacı katılarak, yapay zekâ politikaları, dijital emek ekonomisi ve platform kooperatiflerinin küresel örnekleri üzerine sunumlar yaptı. Yapılan tartışmalarda, yapay zekânın kooperatifler için sadece teknolojik değil, aynı zamanda sosyal bir dönüşüm fırsatı sunduğu vurgulandı.

Dijital yönetişim, kooperatiflerin küresel rekabet gücünü belirleyecek

Dr. Helen O’Connor – Dublin Teknoloji Üniversitesi, Yapay Zekâ Etiği Profesörü yapay zekâ kullanımında hesap verebilirlik ve şeffaflığın öncelik olması gerektiğini belirtti. Kooperatifler, ticari platformların aksine topluluk temelli yönetim modellerine sahip. Bu nedenle yapay zekâ uygulamalarının etik çerçevesini geliştirmede lider rol oynayabilirler. Fin Tech kooperatifleri, yapay zekâ sayesinde finansal dışlanmayı azaltabilir dedi.

Ravi Prakash – Hindistan Fin Tek Kooperatifleri Birliği Direktörü, özellikle gelişmekte olan ülkelerde yapay zekâ destekli mikrokredi ve risk analiz sistemlerinin büyük bir dönüşüm yaratabileceğini vurguladı. Bankacılık sistemine erişimi olmayan milyonlarca insan, yapay zekâ destekli kooperatif modelleriyle finansal hayata katılabilir. Yapay zekâ, iklim kriziyle mücadelede kooperatiflerin elini güçlendirecek diye konuştu.

Prof. Lena Hoffmann – Freiburg Üniversitesi, İklim Teknolojileri Araştırmacısı, kooperatiflerin özellikle tarım ve enerji alanında kritik bir role sahip olduğunu söyledi. Enerji kooperatifleri, yapay zekâ ile üretim tahmini yaparak verimliliklerini artırabilir. Bu, hem karbon salımını azaltır hem de toplulukların enerji maliyetlerini düşürür. Eğitim kooperatifleri, yapay zekâ destekli öğrenme modellerinde kritik rol oynayacak görüşlerini aktardı.

Dr. Samuel Wright – Toronto Öğrenme Ekonomileri Enstitüsü yapay zekânın eğitimde eşitsizlikleri azaltabileceğini belirtti. Uyarlanabilir öğrenme algoritmaları kooperatif yapısı içinde geliştirildiğinde, ticari baskılardan arındırılmış daha adil eğitim modelleri üretilebilir. Kooperatifler, yapay zekâda topluluk denetiminin mümkün olduğunu kanıtlıyor dedi.

Nadia Ben Yahya – Tunus Dijital Haklar ve Kooperatif Gelişimi Derneği Başkanı özellikle Kuzey Afrika’da kooperatif temelli dijital modellerin hızla yayıldığını aktardı. Topluluk kontrollü algoritmalar, veri sömürüsüne karşı en güçlü alternatiflerden biri. Bu model, bölgede genç girişimciler için yeni ufuklar açıyor. Kültür ve yaratıcı sektörler kooperatif yaklaşımıyla yapay zekâya direnç gösterebilir diyerek konuşmasını tamamladı.

Marco Salvetti – İtalya Yaratıcı Endüstriler Kooperatifleri Federasyonuözellikle yaratıcı sektörlerde yapay zekâ kaynaklı telif sorunlarına dikkat çekti. Sanatçı kooperatifleri, yapay zekâ tarafından üretilen içeriklerin telif modellerinin belirlenmesinde kritik bir rol oynayacak. Kolektif hak yönetimi olmadan dijital kültür sürdürülebilir olamaz. Sağlık kooperatifleri yapay zekâ ile hasta güvenliğini artırabilir dedi.

Dr. Karen Müller – Berlin Sağlık Hizmetleri Kooperatifleri Ağısağlık verilerinin doğru yönetiminin kooperatif modeline uygun olduğunu belirtti. Sağlık verisi en hassas veri türüdür. Kooperatif yapılar, yapay zekâ sistemlerinin hem etik hem güvenli geliştirilmesi için güçlü bir çerçeve sunuyor. Gıda güvenliğinde yapay zekâ kooperatiflerin stratejik karar alma kapasitesini büyütüyor dedi.

Luis Fernando Rossi – Brezilya Kırsal Kalkınma ve Tarım Kooperatifleri Danışmanı özellikle Latin Amerika’da tarım kooperatiflerinin yapay zekâ kullanımıyla büyük kazanımlar elde ettiğini vurguladı. Toprak analizi, hasat tahmini, lojistik optimizasyon… Yapay zekâ uygulamaları kırsal kooperatiflerin rekabet gücünü radikal şekilde artırıyor diye konuştu.

Prof. Dr. Morshed – Edinburgh Üniversitesi, Dijital Toplum ve Yapay Zekâ Politikaları Uzmanı yapay zekânın yalnızca teknolojik değil, aynı zamanda politik ve toplumsal bir güç olduğunu vurgulayarak kooperatif modelinin gelecekte bu gücün demokratikleşmesinde kritik bir rol oynayacağını belirtti. Bugün yapay zekâ sistemleri, karar alma süreçlerinden ekonomik modellerin işleyişine kadar hayatın her alanını etkiliyor. Bu nedenle kooperatifler sadece ekonomik örgütlenme biçimleri değil, aynı zamanda dijital egemenlik arayışının taşıyıcıları haline geliyor dedi.

Dünyaca tanınmış sosyal amaçlı kooperatiflerimizden İhtiyaç Haritası temsilcileri, Türkiye’de dayanışma odaklı dijital platformların hızla geliştiğini ve bu dönüşümün kooperatifçilik için yeni bir zemin yarattığını belirtti. Türkiye’nin sosyal inovasyon alanındaki görünürlüğünü artırdığı şeklinde değerlendirildi.Toplantının sonunda, yapay zekânın kooperatifçilik ilkeleri doğrultusunda geliştirilmesine yönelik politika önerilerinin ve ortak araştırma alanlarının yer alacağı bir uluslararası sonuç bildirgesi için çalışma başlatıldığı açıklandı. Bildirgenin 2026 yılının ilk çeyreğinde kamuoyu ile paylaşılması bekleniyor.