DEPREM YÖRESİNDE

ZARAR GÖREN KOOPERATİFLERİN

ZARARLARI VE BEKLENTİLERİ

 

 

 

6 Şubat 2023 tarihinde Kahramanmaraş merkezli yaşanan deprem felaketi, ülkemizin bugüne kadar karşılaştığı en büyük afettir. Bu afetin en fazla yaşandığı iller Kahramanmaraş, Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır, Adana, Adıyaman, Osmaniye, Hatay, Kilis, Elazığ ve Malatya illeridir. Deprem ile yaşanan can ve mal kayıplarının yanında bölge ve ülke ekonomisine önemli yükler getireceği beklenmektedir.  Bu İllerde yaşanan depremlerde, 50.000’den fazla kişi yaşamını yitirmiştir. Depremlerin devam etmesi, barınma ve beslenme imkânlarının kalmaması nedeniyle 3 milyon’dan fazla insanımız afet bölgesini terk etmiştir. Deprem bölgesinde maddi hasarın 100 milyar doları aştığı tahmin edilmektedir.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Depremden etkilenen 11 ilde 1549 kooperatif ve 231884 ortak bulunmaktadır.  Depremin ağır hasara yol açtığı Adıyaman’da 153 kooperatif ve 15247 kooperatif ortağı, Hatay’da 322 kooperatif ve 39947 kooperatif ortağı,  Kahramanmaraş’ta 261 kooperatif ve 73236 kooperatif ortağı, Malatya’da 218 kooperatif ve 50015 kooperatif ortağı bulunmaktadır. Toplamda bu 4 ilde 966 birim kooperatif ve 178. 445 kooperatif ortağı bulunuyor.

 

 

Deprem bölgesinde Türkiye Koop olarak işbirliği yaptığımız ve desteklediğimiz Genç işi Kooperatifinin, resmi kurum ve kuruluşlar ile uzmanlarımızın alanda yaptığı inceleme ve görüşmeler sonucu kooperatiflerin zararları ve beklentileri aşağıdaki gibi tespit edilmiştir.

 

 

Kooperatiflerin Zararları

 

• Özellikle Adıyaman, Malatya, Kahramanmaraş ve Hatay merkez ile ilçelerinde meydana gelen yıkım nedeniyle bazı hizmet binaları yıkılmış ya da ağır hasar görmüştür.
• Hasarlı binalara girilemediği için ürünler, alet, makina ve ekipmanlar, ofis belgeleri ve araçları enkazdan çıkarılamamıştır.
• Ortaklarından vefat edenler olduğu hasar kaldırma çalışmalarının devam etmesi nedeniyle henüz net bir sayıya erişilememiştir.
• Özellikle Kahramanmaraş, Hatay ve Adıyaman il merkezinde meydana gelen hasarlar nedeniyle taşıma hatlarının bir kısmı yok olmuştur.
• Tarım alet ve makinaları ile nakliye araçları hasar görmüştür.
• Hatay ilinde bulunan Balıkçılık Kooperatifleri tarafından yönetilen balıkçı barınak limanları zarar görmüştür. Balıkçılık kooperatifi üyesi balıkçılardan bazılarının tekneleri zarar görmüş ve balıkçı gemileri denize açılamamıştır.
• Üretim ve pazarlama kooperatiflerinin ürünlerinin bir kısmının ellerinde kalmıştır. Arazilerinde toplanmayı bekleyen ürünlerin olduğu görülmüş, ancak işgücü yokluğu nedeniyle hasatlar yapılamamıştır.
• Özellikle Hatay’da bulunan kadın kooperatiflerinin büyük bir kısmının atölyelerinin yıkıldığı, makine ekipmanları ile ürünlerinin enkaz altında kaldığı, ellerinde ihracata hazır ürün olmasına rağmen deprem nedeniyle gönderiminin yapılamadığı tespit edilmiştir.
• Kooperatif ortakları arasındaki iletişim, idari işleyiş, mali ve finansal durum, üretim, satış ve ortakların barınma, eğitim, sağlık gibi temel haklara erişimleri aftten olumsuz veya çok olumsuz etkilenmiştir.
• Psikolojik yıkım, ortakların evlerini kaybetmesi veya başka bir ile taşınmaları, tedarik zincirindeki aksaklıklar, pazarlama kısıtları, lojistik belirsizlikler ve makine/ekipmanların zarar görmesi nedeniyle faaliyetler aksamaktadır.
• Kısa vadeli ihtiyaçlar arasında ortaklara gelir desteği, satış ve pazarlama kanallarının güçlenmesi, tedarik zincirinin onarılmasına ihtiyaç duyulmaktadır.
• Afetten görece az etkilenen ilçeler de dahil olmak üzere kooperatif ortakları düzenli asgari geçim desteğine ihtiyaç duymaktadır.
• Tarım ürünü üreten, pazarlayan ve işleyen Bazı tarımsal girdilerin tedarik zincirleri zarar görmüştür.
• Can kayıpları da dahil olmak üzere kooperatif hareketine verilen zararın tam olarak ne olduğuna yönelik kapsamlı bir çalışma henüz bulunmamaktadır.
• Sahadan alınan öncü gözlemler çok sayıda kooperatif ortağının hayatını kaybettiği, birçoğunun da aileleriyle birlikte sığınacak bir yer aradığı yönündedir. Gıda, ilaç, sağlık hizmetleri, temiz su, temizlik ve ulaşım gibi temel insani ihtiyaçlardan mahrumiyet sürmektedir.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kooperatiflerin Beklentileri ve Önerileri

 

• Engellere rağmen görüşme yapılan kooperatiflerin tümü aynı ilde faaliyetlerine devam etme konusunda iyimserdir.
• Görüşülen kooperatiflerin yüzde 56'sının ortakları deprem sebebiyle farklı illere taşınmıştır. Göçün önlenmesi ve geriye dönüşler ancak destekle mümkündür.
• Afet sonrasında kooperatiflerin üçte ikisi kısmen veya tamamen faaldir. Bazı kooperatifler yardım çalışmalarına katılmıştır. Kooperatiflerin çoğu deprem bölgesindeki ekonomik ve sosyal iyileşme sürecine katkı sağlayabileceğini belirtmiştir.
• Kent ve kır arasında göç hareketliliği vardır. Tarımsal üretimin devamı için kooperatiflerin barınma, gelir desteği, bakım gibi geniş sosyal imkanlar sunması gerekmektedir.
• Tarımsal alanlarda üretimde devamlılığı sağlayabilmek için kooperatiflere ve ortaklarına yönelik desteklerin verilmesi beklenmektedir.
• Kamu kurum ve kuruluşlarınca bölgeye yönelik projelerin sayısının ve maddi kapsamının artırılması istenmektedir. 
• Bölgede kooperatiflerce işletilen balıkçı barınaklarının bir an önce onarılması gerekmektedir.
• Kooperatiflerin ihtiyaçları giderildiği takdirde, afet bölgesindeki hassas grupların da sosyal haklara erişiminin kolaylaşacağı öngörülmektedir.
• Yeniden inşada temel gelir desteği, psikososyal destek ve sosyal bakım imkânı sağlanmalıdır. Dayanıklılığın artırılması ve afet riski azaltımı, toplumsal cinsiyet eşitliği, dijital araçların kullanımı, toplumsal içerme ve kapsayıcı yönetişim teşvik edilmelidir.

• STK’ların yardım faaliyetinde kullandıkları ihtiyaç maddelerini yerelden temin etmelerinin teşvik edilmesini beklenmektedir.
• Deprem Bölgesinde yaşanan şiddetli kuraklığında olumsuz etkisi ile üretimin devam etmesi, istihdamın artırılması için ilave tarımsal yayım ve danışmanlık desteğine ihtiyaç vardır.

• İş yerlerinin ayakta kalabilmesi için kira desteği talep edilmektedir.
• İş yeri zarar görenlere yönelik onarım finansman desteği talep etmektedir.
• Talebin çok hızlı yükseldiği inşaat malzemeleri satışında fırsatçılığın önüne geçilmesinin istenmektedir.
• Diyarbakır tiyatro kooperatifi gibi faaliyetleri tamamen durmak zorunda kalan bazı kooperatifler ortaklarına yönelik nakit desteğinin sağlanmasının talep edilmektedir.
• E-ticaret sitelerinde komisyonsuz satış yapmak istemektedirler.